Een van de winnende inzendingen Rebuild by Design, van ZUS, het MIT en De Urbanisten

2014: architectuur gevierd, branche blijft kwakkelen

24 december 2014, 11:47

De Markthal werd geopend en meteen overlopen door bezoekers, Rijksbouwmeester Frits van Dongen trad onverwacht af en er is een nieuw Deltaplan gelanceerd. Er viel kortom weer genoeg te beleven in de architectuurwereld dit jaar. Een overzicht van de belangrijkste zaken.

Tekst Ronnie Weessies

Er was opvallend veel publieke belangstelling voor architectuur dit jaar. Dat had uiteraard te maken met de (her)opening van prominente gebouwen als de Markthal, het Mauritshuis en het Nationaal Militair Museum. Zo stond bij het eerstgenoemde gebouw de teller na drie weken al op een miljoen bezoekers, waarvan vele vooral nieuwsgierig waren naar het markante ontwerp.

Daar zouden zij bij het Rijksmuseum nog jaloers op worden, ware het niet dat dit gebouw in het jaar na diens opening ook weer volop in de schijnwerpers stond. Barack Obama wipte er even langs tijdens zijn bezoek aan Nederland (en bekeek er ook nog het 3D-geprinte grachtenhuis), de ceremonie van de Pritzker Prize vond er plaats en het museum stond centraal in een serie én film.

Ook de stad Rotterdam mocht zich verheugen in warme aandacht. Van een vleiend artikel in de New York Times tot de verkiezing van burgemeester Aboutaleb tot Nederlander van het Jaar, 2014 liet zich voor de Maasstad lezen als een succesverhaal. Met dank aan vele jaren bouwen, het opknappen van de openbare ruimte en nieuwe iconen als de genoemde Markhal en station Rotterdam Centraal.

En aan hoogbouwcomplex De Rotterdam natuurlijk, de eerste uit een trits creaties van de alweer zeventigjarige zoon van de stad Rem Koolhaas. Volgend jaar wordt ook het Timmerhuis opgeleverd en in de toekomst volgt nog de bouw van het Forum op de plek van het oude ABN Amro-kantoor aan de Coolsingel. Koolhaas werd in april indirect geëerd tijdens kunstenfestival Motel Mozaïque.

Nu viel er hoe dan ook niet te ontkomen aan Koolhaas dit jaar, aangezien hij curator was van de afgelopen editie van de Architectuurbiënnale van Venetië. ‘Fundamentals’ was het overkoepelende thema van de tentoonstellingsmanifestatie, waarin onder meer de elementen van architectuur en de invloed van het modernisme op het stedelijk landschap in verschillende landen werden onderzocht.

Geen sprake van
Wie ten slotte Daan Roosegaarde ook nog als architect beschouwt (hij is er een, al presenteert hij zich vaker als kunstenaar en ‘innovator’), zou zomaar eens de indruk kunnen krijgen dat het erg goed gaat met de Nederlandse architectuur. Daar is echter zes jaar na het uitbreken van de verwoestende economische crisis, die de branche qua omzet en personeelsomvang halveerde, geen sprake van.

Nog altijd beschikken bureaus over een zeer beperkte werkvoorraad (gemiddeld 3,5 maand volgens de jongste cijfers van de BNA) en stijgt de werkgelegenheid nauwelijks. Verder willen de klachten over Europese aanbestedingen maar niet verstommen en blijven de verdiensten van zowel bureaus als werknemers doorgaans (vaak fors) achter bij de geleverde arbeid.

Vooral pas afgestudeerden hebben te maken met lage beloningen en tijdelijke contracten, wat voor bouwkundestudenten een van de redenen was om de noodklok te luiden over de per 1 januari 2015 verplichte beroepservaringsperiode (BEP) van twee jaar. Studenten van de zes Academies van Bouwkunst die voor deze datum zijn begonnen, krijgen nu een vrijstelling van de BEP.

Rijksbouwmeester
Ook op het hoogste niveau was er onrust. Half november kondigde Frits van Dongen plotseling aan te stoppen als Rijksbouwmeester, omdat hij meer ruimte wil hebben voor activiteiten van zijn bureau en daarbij vrijelijk relaties moet kunnen aangaan met grote bouwpartijen. Om een mogelijke schijn van belangenverstrengeling te voorkomen, gaf hij zijn ambt bij het Rijk op.

Later bleek dat Van Dongen bij de aanbesteding voor het Spuikwartier in Den Haag is betrokken als adviseur van een van de zeven meedingende consortia. Tegenover Architectenweb wilde hij hier niet op reageren. Een woordvoerder van minister Blok vertelde dat de eisen die worden gesteld aan zijn opvolger zullen worden aangescherpt. Ook is het niet uitgesloten dat hij of zij tijdelijk een stap terug uit de praktijk zal moeten doen, aldus de zegsman. “Maar voor nu liggen alle opties nog open.”

Een lichtpunt in 2014 was dat de situatie in de branche niet is verslechterd ten opzichte van het jaar ervoor, toen er verschillende diepterecords werden bereikt. Het CBS meldde in oktober dat het aantal opdrachten zelfs weer stijgt, al zijn de verwachtingen van architecten dit jaar volgens de BNA niet volledig uitgekomen en zijn ze ook voorzichtig in hun prognoses voor 2015.

Volgens diezelfde BNA weten architecten zich wel steeds beter aan te passen aan de eisen van de nieuwe realiteit, zoals de situatie sinds een jaar of drie wordt genoemd. Architecten verbreden hun taken, gaan allianties aan met andere partijen en zoeken nieuwe financieringsmodellen. Voorbeelden hiervan werden onder meer aangehaald tijdens een expertmeeting waar Architectenweb bij was.

Transformatie en verduurzaming
Bij de belangrijkste opgaven van dit moment, transformatie en verduurzaming, leidden nieuwe vormen van werken al tot de nodige innovaties. Neem het concept Reimarkt, waarbij huiseigenaren kant-en-klare producten kunnen kopen om hun huis snel energiezuinig te maken. Of Built4U, waarmee dit najaar in Heerenveen woningen in vijf dagen tijd energieneutraal zijn gemaakt.

Afgelopen jaar stonden ook de onderwerpen water en klimaatverandering hoog op de agenda van de ontwerpers. Het kabinet heeft een nieuw deltaprogramma gelanceerd en er is weer een hoop expertise ‘geëxporteerd’ naar het buitenland, waaronder naar het wegzakkende Jakarta. Verder stond de IABR dit jaar grotendeels in het teken van de genoemde opgaven en waren er veel Nederlandse winnaars bij ‘Sandy’-prijsvraag Rebuild by Design.

Gezien de verwachtingen van architecten en de voorspelde economische groei in Nederland (1,5 procent) voor volgend jaar zal 2015 naar alle waarschijnlijkheid weer geen riant jaar worden voor de branche. Een stabilisatie van de huidige situatie is het meest denkbare scenario, al mag dat na jaren van structurele neergang ook best als een winstpunt worden beschouwd.

Laten we daarom, met het optimisme dat een architect kenmerkt, afsluiten met enkele positieve signalen die hierboven nog niet waren genoemd: steeds meer gemeenten scheppen ruimte voor zelfbouw (en de nationale regels hiervoor worden versoepeld), Rotterdam wil sneller gaan bouwen door de architect een centrale rol te geven en leegstand van met name kantoren wordt steeds actiever aangepakt.

Maar het allerbelangrijkst: architecten blijven mooi werk afleveren. En ze winnen er veel prijzen mee.

Trefwoorden

jaaroverzicht

1	Team van vijf architectenbureaus maakt winnend ontwerp voor Havenstraat Amsterdam donderdag, 11 april
2	Zeven architectenbureaus ontwerpen eerste woningen De Suikerzijde maandag, 15 april
3	De architect is op zoek naar liefde woensdag, 10 april
4	Boijmans weer even open tijdens Rotterdam Architectuur Maand donderdag, 11 april
5	ING Research verwacht krimp in bouwsector, woningmarkt trekt aan donderdag, 11 april

Gerelateerde nieuwsberichten

Neprom-prijs voor Markthal/Laurenskwartier

24 april 2015

Reimarkt beste plan duurzame renovatiewinkel

13 juli 2015

Oskomera vraagt faillissement aan

10 juni 2015

Statenverkiezingen: weinig aandacht voor water

17 maart 2015

Architecten 'gegijzeld' door aanbestedingscultuur

20 juli 2015

Grote gemeenten moeten meer inleveren

3 april 2015

NRW Jaarprijs 2015 voor Markthal

17 september 2015

Sterke groei orderportefeuille bouw

19 januari 2015

Ombouw kantoren levert veel werk op

4 mei 2015

Rotterdam Centraal Beste Gebouw van het Jaar

22 mei 2015

Lege kantoren steeds vaker omgebouwd

2 juni 2015

Enquête aanbestedingen leidt tot Kamervragen

24 juli 2015

Zeeuwse windmolens creëren 'dans van licht'

11 maart 2016

Video: de vrije markt

14 oktober 2016

Jaarboek architectuur 2014/15 verschenen

23 april 2015

Langer tijdelijk contract voor architect in opleiding

16 mei 2017

Architectenbureaus behalen meer rendement

10 november 2015

Rivierengebied herdenkt hoogwater 1995

19 januari 2015

Buitenlandse markt architecten groeit

1 juli 2015

Eerste kwartaal toont daling aanbestedingen

8 april 2015

'Nederlandse' drijvende tuin in Taiwanese stad

15 januari 2015

BNA presenteert richtlijn architectenselecties

23 november 2016

MIPIM Award voor Rotterdamse Markthal

16 maart 2015

Winy Maas: plan voor Markthal in Dubai

28 september 2015

Beeld in de bouw wordt wat rooskleuriger

29 januari 2015

Nieuwjaarsdebat over De Nieuwe Architect

7 januari 2015

Daan Roosegaarde is 'kunstenaar van het jaar'

6 november 2015

Rotterdam profiteert van populariteit

14 april 2015

Zoektocht nieuwe Rijksbouwmeester gestart

12 maart 2015

'Rem Koolhaas invloedrijkste cultuurdrager'

15 oktober 2015

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Tangram organiseert expositie over AI en de zachte waarden van architectuur

3 uur geleden

De tentoonstelling ‘Onmetelijk belangrijk’ gaat in op kunstmatige intelligentie bij architectonisch ontwerp, met ruime aandacht voor de plaats van niet-meetbare waarden daarin. De tentoonstelling opent op 1 mei met een lezing.

Nederland als vegan-land heeft vele positieve effecten

Gisteren, 16:24

Ontwerpend onderzoek door Strootman Landschapsarchitecten en Universiteit Leiden laat zien dat minder vlees en zuivel resulteert in meer ruimte voor natuur, biodiversiteit en recreatie, meer rechtvaardigheid en in positieve effecten voor de economie.

BurtonHamfelt verzorgt aanpassing en uitbreiding van modulair schoolgebouw

Gisteren, 12:59

Een bestaand, tijdelijk schoolgebouw in Amsterdam Zuidoost, eerder door BurtonHamfelt Urban Architecture modulair en aanpasbaar ontworpen, is door hetzelfde architectenbureau gerenoveerd en uitgebreid voor een nieuwe gebruiker.

Zeven architectenbureaus ontwerpen eerste woningen De Suikerzijde

Gisteren, 11:09

In Groningen is gestart met het grondwerk voor de eerste 735 woningen in het nieuwe stadsdeel De Suikerzijde. Aan het project werken zeven architectenbureaus, die later dit jaar een ontwerp zullen presenteren.

Commissie vindt kabinetsplannen voor landelijk gebied onvoldoende

15 minuten geleden

Het adviesorgaan mist in de grootschalige plannen vooral “een duurzaam toekomstperspectief voor de landbouw”.

Gasthuiskwartier Den Bosch nadert voltooiing met bouwstart fase vier

1 uur geleden

De laatste fase bestaat uit een ensemble van negen gebouwen met onder meer appartementen en commerciële ruimte, naar een ontwerp van HilberinkBosch architecten en Mulleners + Mulleners Architecten.

Kabinet trekt 11 miljoen euro extra uit voor bibliotheken

Gisteren, 16:49

Gemeentes hebben al twee rondes de kans gehad om een aanvraag in te dienen. Toch zijn 63 aanvragen van 44 gemeentes afgewezen.

D66 wil dat zonnepanelen kunnen ‘meebewegen’ met stroompieken

Gisteren, 10:31

Installaties met zonnepanelen moeten als het aan D66 ligt zo worden afgesteld, dat ze bij stroompieken tijdelijk minder stroom kunnen doorgeven aan het net.

Instanties gaan samenwerken bij aanpak woningen aardbevingsgebied

11 april, 4:37

Bij woningen die voor beide in aanmerking komen, worden de versterkingswerkzaamheden gecombineerd met het herstel van bijvoorbeeld fundering of dakconstructie.