Maatschappelijke betrokkenheid op DDW 2015
27 oktober 2015, 15:05
Het thema van de Dutch Design Week was 'What if...', maar impliciet was 'social design' een belangrijk onderwerp van deze editie. Maatschappelijke vraagstukken worden conceptueel benaderd, maar ook heel praktisch aangepakt.
Tekst Robert Muis
Volgens, onder andere, creatief directeur van de Design Academy Eindhoven (DAE) Thomas Widdershoven is er de laatste jaren een toegenomen engagement onder ontwerpstudenten. Ze zien de maatschappelijke en ecologische problemen en zetten daarin graag de tanden. De oplossingen die ontwerpers aandragen kunen heel conceptueel zijn, zoals die van Stefania Vulpi voor het actuele vluchtelingenprobleem.
Discussie aanzwengelen
Zij is dit jaar afgestudeerd aan de DAE met een plan om je identiteit tijdelijk uit te lenen aan een vluchteling, zodat die sneller de benodigde papieren en dergelijke kan krijgen om een start te maken in het land van opvang. Daar zijn praktische bezwaren en juridische onmogelijkheden tegenin te brengen, maar Vulpi kan er wellicht een discussie mee aanzwengelen. Naast (product)ontwerpen als toepasbare oplossingen kunnen juist ontwerpers die hebben geleerd buiten de lijntjes te denken wellicht fundamentelere veranderingen op gang brengen door het bestaande op z'n kop te zetten.
Het lijkt een grappig servies, waarmee Louisa Zahareas aan de DAE is afgestudeerd: vervormd bestek, theekopje, theepot en dergelijke. Via het beeldscherm van bijvoorbeeld een laptop gezien blijken de voorwerpen er perspectivisch weer 'gewoon' uit te zien. Zahareas stelt hiermee de vraag hoe ver we de invloed van social media en beeldschermen op onze dagelijkse rituelen - zelfs zo'n familiemoment als de maaltijd - laten zijn. Nel Verbeke heeft vier objecten, van een spiegel tot een monument ontworpen die ons moeten helpen emoties als verdriet weer een plek in het leven te geven, naast het door de maatschappij verlangde geluksgevoel.
Rouwrituelen
De dood en rouw zijn opvallend regelmatig terugkerende onderwerpen. Eun-Hae Kwon heeft de DAE afgerond met onder meer een niet-religieus architectuurmodel bedacht en toegepast op een begraafplaats. Vijf 'poorten van rouw' - de vijf fasen in verwerking zoals beschreven door Elisabeth Kübler-Ross in 1969 - bieden een telkens andere, metaforische, toegang gedurende het rouwproces.
Temo Gonzalez Moreno & Fleur Molenaar toonden bij het onderdeel Design Perron voorwerpen - sober vormgegeven kommen, kleden et cetera - die zijn ontleend aan de Joodse traditie rond begrafenis en rouw. Ze behoren tot het omvattender onderzoek After,naar begrafenisrituelen bij verschillende religies. Een laatste voorbeeld: in TAC stelden Linda Nieuwstad, Studio Knockout, Visser & Meijwaard onder de noemer Kassiewijle een wat luchtiger setting voor het afscheid voor: kisten met een kleurige, dicht te ritsen doek tussen metershoge, speelse bloemen en planten uit vilt en kunststof.
Werkplaatsen
Social design betreft niet alleen (conceptueel dan wel toepasbaar) ontwerp; het omvat ook het proces. De Dutch Design Week liet verschillende voorbeelden zien van ontwerpen waarbij 'mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt' worden ingezet. Dat is bijvoorbeeld een bewuste keuze van het keramische productiebedrijf Cor Unum, dat zich op Design Perron presenteerde.
Een geheel nieuw merk is Social Label, dat werkt mensen met een handicap in het arbeidsproces wil betrekken. In samenwerking met ontwerpers als Piet Hein Eek (houten meubels), Dick van Hoff (bezem) en Roderick Vos (vaas) zijn producten ontwikkeld die in werkplaatsen vervaardigd worden. Diederik Schneemann, die met zijn upcycle-project 'A Flip-Flop Story' een aantal jaren geleden al zijn engagement toonde, presenteerde bij Yksi een serie eiken meubels die zijn vervaardigd in samenwerking met een sociale werkplaats in Rotterdam.
Beeldtaal of inhoud
Het is die maatschappelijke betrokkenheid, die helaas ontbrak bij de expositie 'London Calling, the reunion', de verwijzing naar punk ten spijt. Het betreft een expositie van een groep ontwerpers die zich tien jaar geleden gezamenlijk aan de designwereld presenteerde. Ze haakten toen aan bij de punk, een protestbeweging die feitelijk al ruim 25 jaar eerder huishield. De groep, waaronder Maarten Baas, Joost van Bleiswijk, Kiki van Eijk en Lucas & Lucas, wilde nu bezien wat er van de idealen en protest tegen het designestablishment over is, zo legt Marijke Lucas-Geurts uit.
Dat is inderdaad de vraag, voor wie kijkt naar foto's van bloemen met veiligheidsspelden, een winkelwagentje gevuld met bierflesjes en gedeconstrueerde (maar keurig afgewerkte) meubels of een schilderijlijst met anarchieteken. Hier wordt de beeldtaal van punk gebruikt, maar de inhoud - protest tegen (sociale, politieke, ecologische) misstanden - ontbreekt. Zonder het engagement blijft dan alleen de vorm over.
Duurzaam ontwerp
Op ecologisch vlak is er gelukkig ook nog altijd veel aandacht vanuit ontwerpers. Dat loopt van klein - serviesgoed met gerecycled glas (Ineke van der Werff) of uit lokale klei en zand, met aandacht voor de omgeving (Atelier NL) - tot groot. In het Van Abbemuseum liet de verrassende tentoonstelling 'Levende kleuren' zien hoe in de woonomgeving gebruik kan worden gemaakt van het op natuurlijke wijze verkleuren van behang en textielproducten.
Ook groot: bij de locatie De Kazerne stond een watertoren uit staal en hout. De 7,6 meter hoge toren met een reservoir voor duizend liter water is ontworpen en gebouwd door ontwerper Rick Tegelaar en architect Arno Geesink als kostenefficiënt en zelfvoorzienend grijswatersysteem voor een daktuin. "Maar de toren kan ook als klimaatbeheesringssysteem worden gebruikt", aldus Geesink.