Luchtballon van Het Nieuwe Instituut loopt gesubsidieerd leeg (deel 2)

Luchtballon van

Het Nieuwe Instituut loopt gesubsidieerd leeg (deel 2)

Op 4 juni 2020 verscheen het advies over de ‘Culturele Basisinfrastructuur (BIS) 2021-2024’ waarin door commissies van de Raad voor Cultuur de langjarige subsidieaanvragen worden behandeld van onder meer Het Nieuwe Instituut (HNI). Architect Kees van der Hoeven heeft dat nieuwe BIS-advies nader bestudeerd en voorziet die hier in een artikel bestaande uit drie delen van commentaar.

In het eerste deel behandelt hij de geleverde prestaties zoals de bezoekcijfers van het HNI, in het tweede deel blikt hij terug op het beleid van de Raad van Bestuur en de Raad van Toezicht van HNI in de afgelopen jaren. In het derde deel bespreekt hij ook de eerdere BIS-adviezen en hij doet afsluitend suggesties voor de toekomst van het HNI.

De start van Het Nieuwe Instituut

Na de fusie van het NAi met Premsela en het Virtueel Platform moest er een nieuwe directeur voor de fusie-organisatie komen. Toen medio 2012 bekend werd gemaakt dat Guus Beumer benoemd zou worden als directeur (overigens zonder openbare werving) ging ik op zoek naar zijn achtergronden, ik kende hem namelijk nog niet.

In dat kader stuitte ik op het artikel ‘De Koopman van Venetië’ in Vrij Nederland van journalist Wim van de Pol over de verdenkingen van ‘nepotisme’ rondom de heer Beumer, onder meer in het kader van zijn curatorschap bij de keuze van de deelnemers aan de Biënnale Venetië in 2011.¹ Met name de expositieopdrachten aan zijn levenspartner (architect Herman Verkerk) werden daarin besproken. Van de Pol: “[…] gesubsidieerde opdrachten, waarbij Beumer belastinggeld uitgeeft aan de eenmanszaak van Verkerk, geld dat uiteindelijk weer terugvloeit in hun gezamenlijke huishouden.”

Ik schreef naar aanleiding daarvan een stukje op mijn blog De BOX dat ik besloot met de hoop en het vertrouwen dat we in het voormalige NAi ‘straks in ieder geval geen ontwerpen van architect Herman Verkerk in dat gebouw zouden tegenkomen’.² Tevens telefoneerde ik aansluitend met mevrouw Esther Agricola om haar als lid van de Raad van Toezicht te vragen of die verdenkingen omtrent de zojuist benoemde directeur haar bekend waren, hetgeen ze bevestigde. Die informatie heeft in elk geval niet geleid tot een heroverweging van de benoeming van Guus Beumer.

Het Tijdelijk Modemuseum

Enkele jaren later gebeurt toch wat niemand had gedacht: Beumer kondigt een modetentoonstelling aan die voor een honorarium van € 35.000,- wordt ontworpen door zijn levenspartner Herman Verkerk en hij betaalt bij die expositie ook deelname van zijn voormalige zakenpartners Alexander van Slobbe en Francisco van Benthum.

Zelfs leden van de Raad van Toezicht worden in die periode voor hun bijdrage betaald: Jose Teunissen als mede-curator en Farid Tabarki als moderator. Mijn eigen acties tegen deze stuitende belangenverstrengeling zijn denkelijk algemeen bekend.³ Ik schreef aan de Raad van Toezicht en de minister van OCW, maar die vonden het juist prachtig. Totdat onderzoeksjournalist Joep Dohmen van NRC Handelsblad zijn interesse toonde in de casus.

Stroom publicaties

Joep Dohmen trekt medio 2015 met een serie publicaties in NRC Next en NRC Handelsblad de gesubsidieerde beerput open.⁴ Beumer blijkt eerder niet één, maar zelfs negenentwintig met subsidiegeld betaalde opdrachten aan zijn levenspartner te hebben verstrekt. En vanuit de (door Beumer beheerde) half miljoen euro subsidie van de Stichting Co-Lab (ter ondersteuning van jonge m

Beumer blijkt eerder niet één, maar zelfs negenentwintig met subsidiegeld betaalde opdrachten aan zijn levenspartner te hebben verstrekt.

ode-ontwerpers) blijkt hij subsidiegeld aan zijn eigen bedrijf Trots bv te hebben overgemaakt.

Op mijn vragen daarover weigeren de directeur Birgit Donker en de RvT-voorzitter van het Mondriaanfonds nader forensisch onderzoek te doen naar de goedkeurende accountantsverklaring van de Stichting Co-Lab. Naar hun mening was die zaak na vijf jaar inmiddels ‘verjaard’.

Extern onderzoek

Toch kan Koos van der Steenhoven, de nieuwe voorzitter van de Raad van Toezicht van HNI na deze landelijke publiciteit niet anders doen dan een extern onderzoek in te stellen naar de mogelijke belangenverstrengeling rondom de expositie Het Tijdelijk Modemuseum. Op zichzelf was die keuze voor Van der Steenhoven als RvT-voorzitter al curieus, hij was immers secretaris-generaal van het ministerie van OCW, nota bene de langjarige subsidiegever van HNI.

De uitkomst van dat externe onderzoek door een driekoppige commissie onder auspiciën van de Stichting Cultuur en Ondernemen was vernietigend.⁵ Alle acties van Beumer c.s. werden bestempeld als overtredingen van de destijds vigerende Governance Code Cultuur. Als gevolg van dat oordeel kondigt de Raad van Toezicht van HNI (gefaseerd) af te treden. Beumer mag blijven, maar zal als voorzitter van de Raad van Bestuur nu worden gesecondeerd door een zakelijk directeur.

Een nieuwe Raad van Toezicht

Onder leiding van mevrouw Judith van Kranendonk wordt een nieuwe, kleinere Raad van Toezicht samengesteld. Opnieuw dus een voorzitter die in haar rol als directeur Kunsten van het ministerie OCW als subsidiegever rechtstreeks verantwoordelijk is geweest voor HNI. Ik had haar eenmaal eerder (namens haar minister) meegemaakt in een debat op het afscheid van rijksbouwmeester Mels Crouwel in 2008, en ik beschreef haar bijdrage: “Het wollige taalgebruik van de gezagsdragers stak sterk af tegen de eerdere en latere sprekers. Vooral de mevrouw van Cultuur brabbelde dermate veel, dat je in haar langzaam tot soep gevormde woorden vergeefs moest zoeken naar een gehaktbal.” ⁶

Van Kranendonk selecteerde als andere RvT-leden: marketeer Caspar van der Woude, de architecten Juliëtte Bekkering en Afaïna de Jong, advocaat Jetse Sprey en kunstbestuurder Wilja Jurg.

Grote interne verbouwing

Zonder haar verder ontmoet te hebben, heeft Van Kranendonk in elk geval haar RvT-rol tegenover mij als regelmatige, externe vragensteller telkens keurig vervuld. Zo kreeg ik in 2016 een ronkend artikel uit het tijdschrift PI - Project & Interieur onder ogen dat lovend sprak over het resultaat van een grote verbouwing van de ‘banaan’, het lange, gekromde archiefgedeelte van het door Jo Coenen ontworpen HNI-gebouw.⁷

Als ik op mijn vragen daarover vooralsnog geen bevredigend antwoord ontving van de organisatie, in dit geval vertegenwoordigd door die nieuwe zakelijke directeur, mevrouw Adriana Strating, bleek een simpel mailtje aan de RvT-voorzitter meestal genoeg om daarna uit de organisatie althans nog een meer of minder schamel antwoord te mogen ontvangen.

Uit de hand gegund

Voor de genoemde en toch omvangrijke verbouwingsopdracht ten behoeve van het realiseren van 85 werkplekken werd geen architectenselectie gehouden. Uit navraag bij oorspronkelijk architect Jo Coenen, die enkele jaren eerder nog een verbouwing van het entreegedeelte had begeleid, bleek dat hij nog wel kort was geïnformeerd: “Kees, goed van je te horen. Inderdaad gaat mij elke wijziging aan

Voor de toch omvangrijke verbouwingsopdracht ten behoeve van het realiseren van 85 werkplekken werd geen architectenselectie gehouden.

het NAi aan het hart en heeft men mij meegedeeld in het interieur van het archiefgebouw een verbetering te willen aanbrengen. Mijn betrokkenheid daarbij was verder niet aan de orde.”

Een interne medewerker leidde het hele ontwerpproces en een andere medewerker ontving later vijf meubelfabrikanten voordat deze op basis van vage informatie vrijblijvend een offerte mochten uitbrengen. Er is aldus een substantiële verbouwing van 1.000 m² uitgevoerd, zonder inbreng van de oorspronkelijke architect en zonder serieuze selectie van ontwerpende of uitvoerende partijen. En dat voor een kleine miljoen euro belastinggeld, uiteindelijk aan mij gemeld € 739.000,- excl. BTW.

Hotel-restaurant of verhuurkantoor

Na mijn vragen zegt mevrouw Strating me toe dat ze de bovenbeschreven casus extern zal laten onderzoeken door een aanbestedingsdeskundige advocaat. Over de resultaten daarvan heb ik helaas nooit meer iets mogen vernemen; tot ik las dat zijzelf in de zomer van 2018 alweer was ontslagen.

De verbouwing moest leiden tot het vrijspelen van twee kantoorverdiepingen in het hoofdgebouw, voor welke Guus Beumer als nieuwe functie een hotel-restaurant in gedachten had.

Tijdens de aanvraagprocedure voor de BIS-periode 2017-2020 kwam de aap uit de mouw: genoemde verbouwing moest leiden tot het vrijspelen van twee kantoorverdiepingen in het HNI-hoofdgebouw, voor welke Guus Beumer als nieuwe functie een hotel-restaurant in gedachten had.De Raad voor Cultuur schiet dat vreemde idee direct af, want elke relatie met de kerntaken van HNI ontbreekt. De twee lege verdiepingen worden inmiddels verhuurd als kantoorruimte voor ontwerpers uit gerelateerde disciplines.

Ik meldde mijzelf ook aan voor zo’n werkplek en werd enthousiast ontvangen door de twee (sic!) projectleiders. Op hun vraag wat ik als gebruiker daarvoor ‘terug zou kunnen geven’ aan

Naar nu blijkt wordt straks ook de tentoonstellingsverdieping Gallery 3 (de bovenste etage van het expositiegebouw) aan derden ter beschikking gesteld.

het instituut, stelde ik voor dat ik alle 80-100 medewerkers van HNI een uur lang zou interviewen, inclusief verslag.

U begrijpt dat ik vervolgens nooit meer iets terughoorde. Naar nu blijkt wordt straks ook de tentoonstellingsverdieping Gallery 3 (de bovenste etage van het expositiegebouw) aan derden ter beschikking gesteld. Ze kunnen die ruimte zelf niet eens meer vullen.

Tenslotte: de bezoldiging van de ‘top’ van HNI

Guus Beumer begon als directeur met een jaarinkomen van € 158.000,- Na alle commotie daalde dat met twintig mille. In 2019 was het alweer € 143.753,- (meer dan de burgemeester van een gemeente met >100.000 inwoners, zoals Maastricht). Zakelijk directeur Adriana Strating ontving € 125.000,- per jaar (na haar ontslag aangevuld met ± € 10.000,- aan ‘onbetaalde’ vakantiedagen, plus een ontslagvergoeding van € 72.500,-). Opvolgster Josien Paulides ontvangt iets minder dan een ton/jaar.

Was de vacatievergoeding voor de leden van de Raad van Toezicht vroeger nog beperkt tot een bescheiden bedrag van een paar honderd euro per bijgewoonde vergadering, ook daar zijn de inkomsten de afgelopen jaren ‘geprofessionaliseerd’. Alle RvT-leden ontvangen sinds 2019 per jaar een vast bedrag van € 6.000,- en de voorzitter keert zichzelf per jaar een inkomen van € 7.500,- uit.

1 Wim van de Pol (2011), De Koopman van Venetië, In: Vrij Nederland, 21 mei 2011.
2 Kees van der Hoeven (2012), NAi van Bouman naar Beumer (met hindernissen), In: De BOX, 29 juli 2012.
3 Kees van der Hoeven (2015), De nieuwste kleren van keizer Guus Beumer 1 t/m 4, In: De BOX, 29 juli t/m 17 augustus 2015.
4 Joep Dohmen (2015a), Zijn partner krijgt de opdracht, In: NRC Handelsblad, 17 augustus 2015, pp. 5.- Joep Dohmen (2015b), Zakendoen met modesubsidies, In: NRC Handelsblad, 11 september 2015, pp. 10-11.
- Joep Dohmen (2015c), Beumer schond vaker gedragscode cultuur, In: NRC Handelsblad, 25 september 2015, pp. C12.
5 Wim van de Goorbergh, Edith Hooge, Marjet van Zuylen (2015), Het Nieuwe Instituut en de Governance Code Cultuur, Onderzoeksrapport i.o.v. Stichting Cultuur en Ondernemen, Amsterdam, 12 december 2015.
6 Kees van der Hoeven (2008), Rijksbouwmeester nooit meer eenzaam, In: De BOX, 2 juli 2008.
7 Rutger van Oldenbeek (2016), Efficiënte kantoren voor nieuwe organisatie, In: Project en Interieur, okt-nov 2016, pp. 88-91.