HEMA als kunstwerk
17 juni 2010
HEMA als kunstwerk
Wie heeft er niet graag een HEMA in zijn omgeving? De winkel heeft een vertrouwde uitstraling en past in elke dorp of stad. De winkel is voorzien van een breed assortiment en goedkoop. Ook de inwoners van Oosterbeek zijn blij met hun nieuwe HEMA. Maar niet alleen vanwege bekende producten als worst, verf en gebak. Velen was al opgevallen dat de oude villa Vredelust aan de Utrechtsestraat er weer fraai uitziet. Jarenlang was de voorkant van de prachtige villa verborgen achter een lelijke moderne winkelpui. Inmiddels is die vervangen door een aanbouw van glas en staal. De mooie oude gevel is weer geheel te zien.
Moderne kunst Niet alleen de voorgevel is vernieuwd. Er is een heel stuk aan de villa bijgebouwd. Wie om het gebouw heenloopt, verbaast zich. Over het grote contrast op tussen de transparante voorzijde van het gebouw en de gesloten achterkant. Gesloten, maar niet in de zin van een massiviteit. Integendeel. De uitstraling van het geheel is stralend, helder en kleurrijk. Wie zij- en achtergevels bekijkt waant zich in een museum voor moderne kunst. Waarbij de bestaande grandeur van de oude villa blijft bestaan. Verantwoordelijk voor deze uitstraling zijn kunstenaar Jan van IJzendoorn en architect Henk van Straten. “Een mooie integratie tussen architectuur en beeldende kunst,” aldus Van IJzendoorn. “Een prima samenwerking tussen alle betrokkenen,” volgens Van Straten.
Hemaworst Met hun beeldende kunst en architectuur flirten de heren met de zogeheten Oosterbeekse school, die aan de vooravond van een belangrijks stroming stond in de schilderkunst, het impressionisme. De schilders van de Oosterbeekse school stonden als voorlopers van het impressionisme van heldere kleuren, veel kleurnuanceringen, van een spel van licht en donker en dicht bij de natuur. Uit de Oosterbeekse school is de veel bekendere Haagse school voortgekomen. Model voor dit kunstwerk stond het schilderij ‘Landschap bij de Oortberg’, van J.W. Bilders (1811-1890), pionier van de Oosterbeekse School. Dit schilderij verbeeldt de Veluwezoom met een beboste stuwwal, temidden van het open uiterwaardengebied van de Rijn. Kenmerkend voor de Veluwezoom: twee landschappen die elkaar ontmoeten. Juist dat spel van kleurnuanceringen, licht en schaduw moest terugkomen in het kunstwerk. Om de speciale locatie van deze HEMA te benadrukken. En natuurlijk de relatie met de HEMA zelf. De gevels bestaan uit een patroon van verticale lijnen. “De verticale lijnen in de achtergevel verbeelden de streepjescode van de HEMA-worst,” grapt Van Straten.
Samenwerking Om dit allemaal waar te maken was verregaande samenwerking nodig. Tussen gemeente, HEMA, architect, kunstenaar en leverancier van het gevelbekleding materiaal Trespa. Immers, zoals Van IJzendoorn zegt, “je moet elkaar aanvoelen. Elkaar kunnen vinden in mentaliteit, kennis en kunde. De platen van Trespa hebben een metallic afwerking. Het licht wordt prachtig weerkaatst. De kleuren worden net iets anders als je de platen anders monteert. Door de opeenvolgende jaargetijden is de schaduwwerking steeds anders. Het is bevredigend om te werken met mensen die begrijpen wat je wilt.”
Van Straten vult aan: “samenwerking, ook in de logistiek. Alle platen zijn immers op maat geleverd. Je moet een timmerman hebben die begrijpt wat het resultaat moet zijn van het samenspel.”
Trespa Ook de mensen van Trespa vinden zich daarin. “Nee, we handelen niet in standaard platen en schroeven. Wij willen architecten triggeren, zodat hun creativiteit en vakmanschap volledig tot uiting kan komen. Door communicatie over en weer met de architect maken we een product, geheel op zijn wensen toegesneden”. Aan het woord is Etto Linthorst, exterior specialist bij Trespa International BV. Zijn collega Gerard Zweers, business development engineer, vult aan: “ons product bestaat voor 70 % uit cellulose, vooral hout dus. We vermalen het hout tot stukjes ter grootte van chips en vervolgens tot stof, om ze daarna te impregneren met hars. Trespa is een duurzaam op hout gebaseerd product. Wij leveren als het ware de design bouwstenen, waar architect en kunstenaar verder mee kunnen.”
Van IJzendoorn is ermee ingenomen dat Trespa in een afwerking met metallic kleuren is te verkrijgen. “Ik heb die metallic soorten gebruikt omdat zij bijzondere lichtreflecties veroorzaken. Die levendigheid breng ik in verband met de nuancering in de schors van bomen. En de kleurschakeringen die ontstaan door de filtering van het licht via het bladerdak.”
Toch bleken alleen de metallic kleuren niet genoeg. De heren van Trespa: “bedenk dat we het materiaal meestal inzetten om een strak, glad en rationeel gevelbeeld te maken. Dat is hier totaal anders. Het materiaal moest buigzaam zijn. Voor de nodige reliëfwerking. Voor ons betekende dit nieuwe uitdagingen. Wij hechten veel waarde aan de communicatie over en weer met de architect en met de kunstenaar. Dat leidt uiteindelijk tot innovaties. Trespa steekt daar veel tijd in.”
Kunst integreren met openbare ruimte Ook Van IJzendoorn is erg van de communicatie. “Vroeger wilde ik kunstschilder worden. Mijn leermeester bracht me daarvan af. Hij raadde me aan een opleiding te volgen die zich richt op kunst in de openbare ruimte, die een relatie legt met architectuur. Dat is iets dat je in overleg doet; je communiceert met anderen. Een kunstschilder werkt alleen. En ik ben meer van de innovatie. Daar is de inzet van velen voor nodig.”
Broche Toch is het nog niet vanzelfsprekend dat kunstenaars vroeg bij de planning van projecten in de openbare ruimte worden betrokken. “Jammer,” zegt Van IJzendoorn; “wat ik niet prettig vind zijn ‘kunstapplicaties’. Het gebouw is klaar en jij mag de broche verzorgen. Of de mooie hanger. Nee, de kunst moet in het gebouw zelf zitten. En zie het resultaat hier in Oosterbeek! Met architect Henk van Straten heb ik alle mogelijke opties doorgelopen. Een open glazen achterkant? Nee, de ruimte moest worden gebruikt voor stellingen, de HEMA wil immers de producten uitstallen. Een klein raam van twee bij twee meter dan? Nee, ook dat gaat ten koste van de stellingen. Diverse mogelijkheden passeerden de revue.”
Gevel als kunstwerk Van Straten vult aan: “De volgende gedachte was de gevel zelf tot een kunstwerk te verheffen. In plaats van een kunstwerk dat je als een broche op de gevel zou plaatsen, is de gevel nu zelf het kunstwerk.” Van IJzendoorn: “Met resultaat. We hebben nu een uniek gebouw neergezet, met een schitterende synthese van plastiek en schilderkunst. De Oosterbeekse school als schildertraditie, die als inspiratie dient voor bijzondere architectuur, als resultaat van een prima samenwerking tussen opdrachtgever, architect, beeldend kunstenaar en fabrikant van gevelplaten.”